زبان ترکی یکی از شاخه‌های زبان‌های آلتایی محسوب می‌شود و در مناطق مختلف جهان به لهجه‌ها و گویش‌های گوناگونی تکلم می‌شود. از مهم‌ترین شاخه‌های این زبان می‌توان به ترکی استانبولی و ترکی آذری اشاره کرد. این دو زبان، علی‌رغم شباهت‌های بسیاری که دارند، در زمینه‌های مختلفی از جمله دستور زبان، واژگان، تلفظ و ساختار جملات تفاوت‌هایی دارند. در این مقاله به بررسی تفاوتهای اصلی بین این دو زبان پرداخته خواهد شد.
معرفی کلی زبان ترکی آذری و ترکی استانبولی
ترکی آذری و ترکی استانبولی دو گویش مهم از زبان‌های ترک‌تبار هستند که در کشورهای مختلفی رواج دارند. ترکی استانبولی زبان رسمی کشور ترکیه است و در مناطق مختلف این کشور تکلم می‌شود، در حالی که ترکی آذری در ایران، جمهوری آذربایجان و برخی مناطق دیگر مانند داغستان، گرجستان و ارمنستان صحبت می‌شود.
ریشه‌های زبانی: هر دو از خانواده زبان‌های ترک‌تبار
هر دو زبان ترکی استانبولی و ترکی آذری از شاخه جنوب غربی (اوغوز) زبان‌های ترک‌تبار محسوب می‌شوند. این بدان معناست که از نظر ساختار زبانی و دستوری دارای ویژگی‌های مشابهی هستند و اشتراکات زیادی در صرف افعال، جمله‌بندی و ساختار کلی دارند. با این حال، تأثیرات زبان‌های دیگر بر هر یک از این دو زبان متفاوت بوده است. ترکی استانبولی تأثیر زیادی از زبان‌های عربی، فارسی و فرانسوی گرفته است، در حالی که ترکی آذری به شدت تحت تأثیر فارسی و روسی قرار دارد. در همین راستا اگر آموزش زبان ترکی استانبولی را شروع کنید، قطعا آموزش زبان ترکی آذری نیز برای شما راحت‌تر خواهد شد.
مناطق جغرافیایی که این دو زبان در آنها رایج هستند
- ترکی استانبولی: این زبان در ترکیه و قبرس شمالی تکلم می‌شود و جمعیتی بالغ بر ۸۰ میلیون نفر به این زبان صحبت می‌کنند. همچنین در برخی از کشورهای اروپایی مانند آلمان و هلند، به دلیل مهاجرت‌های گسترده، جوامع بزرگی از گویشوران ترکی استانبولی وجود دارند.
- ترکی آذری: در ایران، جمهوری آذربایجان، و مناطقی از گرجستان، ارمنستان، روسیه و عراق رایج است. در ایران، جمعیت زیادی از ترک‌زبانان در استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل و زنجان زندگی می‌کنند. جمهوری آذربایجان نیز ترکی آذری را به عنوان زبان رسمی خود دارد.
شباهت‌های کلی در واژگان و دستور زبان
با وجود تفاوت‌هایی که در این دو زبان مشاهده می‌شود، شباهت‌های قابل توجهی نیز بین آنها وجود دارد:
- بسیاری از کلمات پایه در هر دو زبان مشابه هستند، مانند:
- Ev (خانه)
- Su (آب)
- Elma (سیب)
- ساختار جملات و صرف افعال در هر دو زبان شباهت زیادی دارد، به طوری که یک فرد ترک‌زبان می‌تواند با کمی تمرین، زبان دیگر را درک کند.
- هر دو زبان از پسوندهای مشابهی برای زمان افعال و مالکیت استفاده می‌کنند.
برای یادگیری ساختار جمله در زبان ترکی استانبولی خواندن این آموزش رایگان ترکی استانبولی را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
تفاوتهای کلی در واژگان و دستور زبان
در ادامه به تفاوتهای بین ترکی آذری و ترکی استانبولی میپردازیم.
تفاوتهای تاریخی و جغرافیایی
ترکی آذری عمدتاً در مناطق آذربایجان ایران، جمهوری آذربایجان و برخی از مناطق گرجستان، ارمنستان و داغستان روسیه صحبت می‌شود. در مقابل، ترکی استانبولی زبان رسمی ترکیه است و عمدتاً در ترکیه و قبرس شمالی تکلم می‌شود.
از نظر تاریخی، ترکی استانبولی در دوران امپراتوری عثمانی دچار تغییرات زیادی شد و با تأثیرپذیری از زبان‌های عربی، فارسی و فرانسوی به مرور تحول یافت. اما ترکی آذری تحت تأثیر زبان‌های فارسی و روسی قرار گرفت، به‌خصوص در دوران حاکمیت شوروی در جمهوری آذربایجان.
تفاوت در الفبا
یکی از مهم‌ترین تفاوتهای بین این دو زبان، الفبای مورد استفاده است:
- ترکی استانبولی پس از اصلاحات آتاتورک در سال ۱۹۲۸ از الفبای لاتین استفاده می‌کند.
- ترکی آذری در ایران با خط عربی-فارسی نوشته می‌شود، در حالی که در جمهوری آذربایجان از الفبای لاتین (با برخی تفاوت‌ها نسبت به ترکی استانبولی) استفاده می‌شود.
تفاوت در واژگان
واژگان ترکی استانبولی و ترکی آذری دارای شباهت‌های بسیاری هستند، اما برخی تفاوتهای مهم در انتخاب کلمات وجود دارد:
- در ترکی استانبولی واژه “havaalanı” به معنی فرودگاه است، اما در ترکی آذری “aeroport” استفاده می‌شود (متأثر از روسی).
- در ترکی استانبولی “televizyon” برای تلویزیون رایج است، اما در ترکی آذری “televizor” به کار می‌رود.
- در ترکی استانبولی کلمه “insan” به معنای انسان استفاده می‌شود، در حالی که در ترکی آذری بیشتر “adam” رایج است.
تفاوت در تلفظ
تلفظ برخی حروف و کلمات در این دو زبان متفاوت است. در ترکی آذری صداهای خاصی وجود دارد که در ترکی استانبولی یا وجود ندارند یا به شکل متفاوتی تلفظ می‌شوند:
- در ترکی آذری، حرف “ق” (Q) وجود دارد که در ترکی استانبولی به صورت “K” تلفظ می‌شود. به‌عنوان مثال، کلمه “قاباق” (qabax) در ترکی آذری معادل “ön” در ترکی استانبولی است.
- در ترکی استانبولی حرف “ğ” (yumuşak ge) به کار می‌رود که معمولاً کشیده تلفظ می‌شود، اما در ترکی آذری این حرف وجود ندارد.
- ترکی آذری دارای تلفظ‌های نرم‌تر و گاهی دارای اصوات نزدیک به فارسی است، در حالی که ترکی استانبولی آواهای خاص خود را دارد.
تأثیر زبان‌های خارجی بر هر یک از این دو زبان
ترکی استانبولی بیشترین تأثیر را از زبان‌های عربی، فارسی و فرانسوی گرفته است. در دوران امپراتوری عثمانی، واژگان عربی و فارسی زیادی وارد این زبان شد. پس از اصلاحات زبانی در قرن بیستم، دولت ترکیه بسیاری از واژگان عربی و فارسی را با معادل‌های ترکی جایگزین کرد.
ترکی آذری به شدت تحت تأثیر زبان فارسی در ایران و زبان روسی در جمهوری آذربایجان بوده است. بسیاری از اصطلاحات علمی و فنی در ترکی آذری از زبان روسی اقتباس شده‌اند.
نتیجه‌گیری
در این مقاله از وبسایت ویراترکیش به شباهت‌ها و تفاوتهای دو زبان ترکی استانبولی پرداختیم، هرچند ترکی استانبولی و ترکی آذری ریشه‌های مشترکی دارند و گویشوران آنها تا حدی می‌توانند یکدیگر را درک کنند، اما تفاوتهای زیادی از لحاظ واژگان، دستور زبان، تلفظ و تأثیرپذیری از زبان‌های خارجی در آنها دیده می‌شود. ترکی استانبولی تحت تأثیر اصلاحات زبانی ترکیه مدرن‌تر شده و الفبای لاتین را به کار می‌برد، در حالی که ترکی آذری همچنان در ایران با خط عربی-فارسی نوشته می‌شود و تأثیرات زیادی از فارسی و روسی گرفته است. با این وجود، یادگیری یکی از این زبان‌ها، درک زبان دیگر را برای گویشوران بسیار آسان‌تر می‌کند.
